Udar rocznie dotyka 15 milionów osób, w tym ponad 60 tysięcy Polaków (opracowania epidemiologiczne podają, że zapadalność na udary w Polsce wynosi około 200 przypadków na 100 tys. osób rocznie), jest trzecią po chorobach serca i nowotworach najczęstszą przyczyną zgonów. W zdecydowanej większości udar mózgu dotyczy osób powyżej 60. roku życia, choć zdarza się również u ludzi w wieku znacznie niższym – poniżej 30. roku życia, a nawet u dzieci.
Udar mózgu jest to zespół objawów neurologicznych, powstałych w wyniku nagłego zatrzymania dopływu krwi do mózgu. Powstaje, gdy duża tętnica doprowadzająca krew do mózgu lub mała tętniczka wewnątrzmózgowa ulegnie zamknięciu, dużemu zwężeniu lub pęknięciu i nie doprowadzi krwi z tlenem i substancjami odżywczymi do określonego obszaru mózgu. Z dzisiejszego artykułu dowiesz się czym jest udar, jakie są jego przyczyny, objawy, kiedy reagować, jakie są czynniki ryzyka oraz jak wygląda fizjoterapia i kiedy powinna być rozpoczęta.
1. CZYM JEST UDAR
Niedokrwienny udar mózgu to nagłe zmniejszenie lub przerwanie przepływu krwi w naczyniu zaopatrującym pewien obszar mózgu, prowadzące do jego niedokrwienia i uszkodzenia. Niedokrwienny udar mózgu może powstać w mechanizmie:
zakrzepowym – wówczas dochodzi do wytworzenia zakrzepu zamykającego światło naczynia krwionośnego, w miejscu, gdzie zmieniona jest jego ściana;
zakrzepowo-zatorowym – tutaj tętnica zamykana jest przez materiał zatorowy który dopływa do niej z innej części układu krwionośnego. Może być to zakrzep, który oderwał się od miejsca uformowania lub skrzeplina powstała w sercu.
hemodynamicznym – w tym przypadku niedokrwienie wynika z drastycznego spadku ciśnienia tętniczego i ograniczenia przepływu krwi w naczyniu zaopatrującym tkankę mózgu.
2. RODZAJE ORAZ PRZYCZYNY UDARU:
Wyróżnia się niedokrwienny i krwotoczny udar mózgu. Niedokrwienny udar mózgu jest jedną z najczęściej występujących postaci udaru mózgu. Szacuje się, że występuje w 70 - 80% wszystkich przypadków. Do głównych przyczyn powstania niedokrwiennego udaru mózgu zalicza się:
zakrzep tętnicy ,
uszkodzenie małych tętniczek,
udar mózgu w wyniku zatoru pochodzącego z serca.
KRWOTOCZNY UDAR MÓZGU MOŻE BYĆ SPOWODOWANY:
krwotokiem śródmózgowym - powstaje w wyniku pęknięcia tętniczki mózgowej. Najczęściej naczynie, które pęka, jest wcześniej uszkodzone w wyniku nieleczenia lub nieskutecznego leczenia nadciśnienia tętniczego czy cukrzycy. Do krwotoku śródmózgowego dochodzi przeważnie przy wysokim ciśnieniu krwi (skok ciśnienia),
krwotokiem podpajęczynówkowym - oznacza wylanie się krwi do przestrzeni otaczającej mózg. Powstaje w wyniku pęknięcia przeważnie wrodzonego rozszerzenia tętniczki, tzw. tętniaka. Krwotok podpajęczynówkowy stanowi 5% udarów mózgu i jest najniebezpieczniejszym rodzajem udaru mózgu.
3. OBJAWY UDARU:
Udar niedokrwienny mózgu w mechanizmie zakrzepowym występuje najczęściej w nocy lub nad ranem. Jego objawy pojawiają się nagle i często narastają w czasie. Udar na tle zatorowymwystępuje bez zależności od pory dnia. Jego objawy mogą cofać się w czasie. Objawy udaru mózgu zależą od obszaru, który został uszkodzony. Oto alarmujące sygnały, wskazujące na to, że mogło do niego dojść:
osłabienie lub całkowita utrata władzy w kończynie lub kończynach, najczęściej jednostronna;
niezrozumiała lub bełkotliwa mowa;
asymetria twarzy;
zaburzenia czucia, często jednostronne;
nagłe zawroty głowy z nudnościami i wymiotami;
zaburzenia widzenia do ślepoty włącznie.
W przypadku zaobserwowania któregokolwiek z wymienionych objawów, należy natychmiast wezwać pomoc. To właśnie szybka reakcja i czas podjęcia leczenia umożliwia ograniczenie uszkodzeń tkanki mózgowej. Grafika poniżej świetnie prezentuje alarmujące objawy przy udarze:
4. CZYNNIKI RYZYKA:
Czynniki możemy podzielić na modyfikowalne oraz niemodyfikowalne: 1. MODYFIKOWALNE:
- nadciśnienie tętniczne – jest to jeden z głównych i najgroźniejszych czynników ryzyka udaru mózgu. Określa się, że im wyższe ciśnienie krwi, tym wyższe ryzyko wystąpienia udaru. Szacuje się, że nadciśnienie tętnicze czterokrotnie zwiększa ryzyko udaru mózgu. Zaleca się utrzymywanie wartości ciśnienia tętniczego krwi poniżej 140/90 mm Hg, a u osób obciążonych cukrzycą i chorobami nerek do 130/80 mm Hg,
- choroby układu krążenia - miażdżyca naczyń pozamózgowych (przebyty zawał serca, miażdżyca tętnic obwodowych, choroba niedokrwienna serca), miażdżycowe zwężenie tętnic obwodowych, migotanie przedsionków, wady serca (kardiomiopatia, zapalenie wsierdzia, nieprawidłowości zastawek),
- cukrzyca,
- otyłość,
- nikotynizm,
- brak aktywności fizycznej.
2. NIEMODYFIKOWALNE:
- wiek powyżej 55 lat,
- płeć męska,
- uwarunkowania etniczne (statystycznie, najczęściej udar mózgu dotyka rasy czarnej oraz Latynosów),
- czynniki genetyczne (pozytywny wywiad udaru mózgu u rodziców jest silnym, niezależnym czynnikiem ryzyka u potomstwa),
- przebyty udar bądź przemijający atak niedokrwienny (TIA),
- dziedziczne zespoły chorobowe: (Cada- sil, hemoglobinopatie (anemia sierpowata), koagulopatie (deficyt białka C i S, mutacja czynnika V Leiden), waskulopatie (moyamoya, dysplazja włóknisto-mięśniowa), zaburzenia tkanki łącznej (zespół Marfana), zaburzenia metaboliczne (hyperhomocysteinemia, choroba Fabry’ego). W tych schorzeniach charakterystyczne jest występowanie udaru mózgu w młodszym wieku.
5. JAK WYGLĄDA REHABILITACJA PO UDARZE:
Rehabilitacja poudarowa powinna zostać wdrożona jak najwcześniej – jak tylko stan pacjenta ustabilizuje się. Fizjoterapia po udarze wyróżnia trzy okresy:
I - czas profilaktyki funkcjonalnej, fizjoterapia szpitalna na oddziale neurologicznym. Trwa zazwyczaj od 1 do 14 lub nawet 21 dni. Celem fizjoterapii po udarze jest zapobieganie odleżynom, przykurczom oraz nieprawidłowym ułożeniom kończyn. W tym celu stosujemy odpowiednią pielęgnację skóry oraz specjalne materace przeciwodleżynowe. Aby zapobiegać przykurczom oraz niewłaściwemu ułożeniu ciała, stosuje się zasady pozycjonowania pacjentów neurologicznych. Wykorzystując pozycje leżenia na boku i na plecach, dodaje się kształtki, wałki oraz zwinięte ręczniki zabezpieczające właściwe ułożenie kończyn, zapewniające liniowość i niepogłębiające istniejących już patologicznych wzorców ruchu i postawy. Bardzo istotne jest także nawiązywanie kontaktu z chorym.
II - rekonwalescencja to okres rehabilitacji funkcjonalnej.Trwa od 2-3 tygodni do 12-24 miesięcy. W tym czasie powoli pacjent wraca do funkcji. Ćwiczenia po udarze w okresie rehabilitacji funkcjonalnej skupiają się na łagodzeniu skutków powstałych niedowładów, próbach łagodzenia spastyczności, zapobieganiu przykurczom, deformacjom oraz spadkowi siły mięśni.
III - okres adaptacji. Trwa on od 12-24 miesięcy do około 5 lat.W tym czasie pacjent korzysta z rehabilitacji środowiskowej, a okres ten nazywany jest przewlekłym. Skupiamy się tu głównie nad doskonaleniem lokomocji, usprawnianiem funkcji kończyny górnej bezpośrednio zajętej i próbach zaadaptowania chorego do nowej jakości życia z towarzyszącą dysfunkcją. W tym celu wykorzystuje się sprzęt rehabilitacyjny, taki jak: ortezy, laski, kule, balkoniki, trójnogi, wózki aktywne czy pionizatory. W razie potrzeb aranżuje się w nieco inny sposób dom i jego otoczenie, starając się zredukować bariery architektoniczne.
6. CZY MOŻNA ZAPOBIEC UDAROWI?
Najlepszym sposobem zapobiegania udarowi mózgu jest stosowanie zdrowej, zbilansowanej diety, regularne ćwiczenia oraz unikanie palenia tytoniu i picia zbyt dużej ilości alkoholu. Te zmiany stylu życia, mogą zmniejszyć ryzyko wystąpienia problemów, takich jak:
zatkanie tętnic substancjami tłuszczowymi (miażdżyca),
wysokie ciśnienie krwi,
wysoki poziom cholesterolu.
Jeżeli jesteś po przebytym udarze, wprowadzenie tych zmian może zmniejszyć ryzyko kolejnego udaru w przyszłości.
PODSUMOWANIE
Udar jest poważną chorobą XXI wieku, gdy tylko rozpoznamy jego objawy należy natychmiast zadzwonić na pogotowie. Fizjoterapia jest absolutnie niezbędna przy powrocie do sprawności, należy uzbroić się w cierpliwość i bycie systematycznym. Powinna rozpocząć się już w szpitalu w dniu trafienia lub następnego dnia.
Pozdrawiamy
Gabinet Kasia Dźwigała - Masaż i Fizjoterapia
